Trường hợp chia thừa kế theo pháp luật

Di sản thừa kế sẽ được chia theo pháp luật trong những trường hợp được quy định tại Điều 650 Bộ luật Dân sự 2015 như sau:
“1.Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp sau đây:
a) Không có di chúc;
b) Di chúc không hợp pháp;
c) Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;
d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.”
Theo quy định trên, khi người để lại thừa kế không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp thì di sản thừa kế sẽ được chia theo pháp luật. Ngoài ra, đối với những người được chỉ định làm người thừa kế mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản thì phần di sản của người đó được định đoạt trong di chúc sẽ được chia theo pháp luật.

Thủ tục chia thừa kế theo pháp luật cần lưu ý những vấn đề gì?

Xác định diện và hàng thừa kế theo pháp luật

Diện những người được hưởng thừa kế là phạm vi những người có quyền hưởng thừa kế của người chết theo pháp luật. Diện những người thừa kế được xác định theo ba mối quan hệ đối với người để lại di sản: huyết thống, hôn nhân và quan hệ nuôi dưỡng.
Diện những người thừa kế được xếp thành ba hàng thừa kế theo quy định tại Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 như sau:
“1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.”
Theo đó những người cùng hàng thừa kế được hưởng những phần bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước theo quy định pháp luật.
Ví dụ: A và B là vợ chồng, sinh được ba người con là C, D, E. Vậy khi A chết, những người ở hàng thừa kế thứ nhất bao gồm: B, C, D, E và bố mẹ của A. Lưu ý, con nuôi vẫn là người thuộc vào hàng thừa kế thứ nhất. Hàng thừa kế thứ hai bao gồm: anh, chị, em ruột của A; ông, bà nội ngoại của A; cháu ruột của A ( là con của C, D, E). Hàng thừa kế thứ ba bao gồm: cụ nội, cụ ngoại của A (bố của ông nội A, bố của ông ngoại A); cháu ruột của A mà A là bác, chú, cậu ruột; chắt ruột của A mà A là cụ nội, cụ ngoại.

Trường hợp được thừa kế thế vị

Theo nguyên tắc chung, người thừa kế phải còn sống tại thời điểm mở thừa kế, tuy nhiên trên thực tế có trường hợp người thừa kế chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại thừa kế. Vậy nên, pháp luật nước ta đã quy định về trường hợp thừa kế thế vị như sau:
“Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.”
Thừa kế thế vị là việc mà con (cháu, chắt) được thay vào vị trí của bố, mẹ (ông, bà) để hưởng di sản của ông bà (hoặc cụ) trong trường hợp bố hoặc mẹ (ông hoặc bà) chết trước hoặc chết cùng ông, bà (hoặc cụ). Những người thừa kế thế vụ được hưởng phần di sản mà bố mẹ mình (hoặc ông bà) đáng lẽ được hưởng nếu còn sống, được chia đều di sản với những người khác.

Việc cần làm trước khi yêu cầu chia thừa kế theo pháp luật

Xác định di sản thừa kế

Di sản thừa kế là tài sản của người chết để lại cho những người còn sống được quy định tại điều 612 Bộ luật Dân sự 2015 như sau:
“Di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác.”
Như vậy, di sản thừa kế là tài sản, quyền tài sản thuộc quyền sở hữu hợp pháp của người để lại di sản. Di sản thừa kế có thể là tài sản riêng hoặc phần tài sản của người chết trong trong tài sản chung với người khác như: tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân giữa vợ và chồng, tài sản chung theo phần của người chết khi đồng sở hữu với người khác.
Theo quy định pháp luật, nếu một trong những đồng chủ sở hữu chết thì di sản thừa kế của người chết là phần tài sản thuộc sở hữu của người đó đã đóng góp trong khối tài sản chung. Khác với tài sản chung theo phần, tài sản mà vợ chồng cùng nhau tạo lập trong thời kỳ hôn nhân là tài sản chung hợp nhất. Cho nên mỗi người đều có quyền ngang nhau đối với tài sản. Tài sản này được chia đôi theo quy định của pháp luật Hôn nhân gia đình tại Điều 66 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 như sau:
“Khi có yêu cầu về chia di sản thì tài sản chung của vợ chồng được chia đôi, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận về chế độ tài sản. Phần tài sản của vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết được chia theo quy định của pháp luật về thừa kế.”

Xác định thời điểm mở thừa kế

Thời điểm mở thừa kế là thời điểm phát sinh quan hệ thừa kế. Điều 611 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
“Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết.”
Việc xác định thời  điểm mở thừa kế rất quan trọng. Từ đó, có thể xác định chính xác được chính xác tài sản, quyền và nghĩa vụ tài sản của người để lại thừa kế gồm những gì và đến khi chia di sản còn bao nhiêu. Thời điểm mở thừa kế là căn cứ để xác định những người thừa kế của người đã chết, bởi người thừa kế là những người còn sống hoặc đã thành thai trước khi người để lại thừa kế chết.

Xác định thời hiệu thừa kế

Thời hiệu thừa kế được quy định rất rõ tại Khoản 1 Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015 như sau:
“1.Thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản, 10 năm đối với động sản, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn này thì di sản thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó. Trường hợp không có người thừa kế đang quản lý di sản thì di sản được giải quyết như sau:
a) Di sản thuộc quyền sở hữu của người đang chiếm hữu theo quy định tại Điều 236 của Bộ luật này;
b) Di sản thuộc về Nhà nước, nếu không có người chiếm hữu quy định tại điểm a khoản này.”
Theo đó, thời hiệu thừa kế đối với mỗi loại tài sản lại được quy định khác nhau: 30 năm đối với bất động sản và 10 năm đối với động sản được tính từ thời điểm mở thừa kế trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Hết thời gian này, người thừa kế không còn quyền yêu cầu cơ quan có thẩm quyền chia di sản thừa kế. Đồng thời, di sản thừa kế sẽ thuộc về người quản lý di sản, người đang chiếm hữu tài sản hoặc Nhà nước.